Armenian medieval poetry is particularly vibrant, presenting a rich tapestry of religious hymns, love songs, beautiful depictions of village life and jokular songs. Its traditions go back to pre-Christian times, with Goghtan Songs and continue through the era of Sayat-Nova.
Here are my picks from some medieval poems. I chose a few uplifting ones, full of heroic tales, jokes, sunshine and love for you to read, ranging from Goghtan Songs to Naghash Hovnatan.
We are grateful to Movses Khorenatsi for writing down some of the Goghtan Songs․ They are snippets of epics about ancient gods, kings and queens, and one of my favourites is the story of Artashes and Satenik – a fairy-tale about the brave king and the charming princess.
Artashes (Artaxias), reigned around 200 BC, when the Alans invaded Armenia. The Armenian forces managed to capture the Alanian prince, refusing to release him. This poem below is the Alanian king’s speech to Artashes, demanding the return of his son:
I speak to you, oh brave Artashes,
For you have defeated the brave Alan people;
Come, listen, to the bright-eyed Alan princess
And return the youth.
For it is unbecoming of heroes
To destroy the liveliness of other great warriors
Or to take and keep them in enslavement,
So that two valiant peoples
Are consigned to perpetual enmity.
Քեզ ասեմ, այր քաջ Արտաշէս,
Որ յաղթեցեր քաջ ազգին Ալանաց,
Ե՛կ հաւանեա՛ց բանից աչագեղոյ դստերս Ալանաց՝
Տալ զպատանիդ.
Զի վասն միոյ քինու ոչ է օրէն դիւցազանց՝
Այլոց դիւցազանց զարմից բառնալ զկենդանութիւն.
Կամ ծառայեցուցանելով ի ստրկաց կարգի պահել,
Եւ թշնամութիւն յաւիտենական
Ի մէջ երկոցունց ազգաց քաջաց հաստատել:
Illustration by Zabel Boyajian (Source)
After seeing the Alanian princess Satenik, Artashes falls in love and tells their king that he will conclude a treaty and return the prince if he’s allowed to marry her. The Alanian king demands in exchange ‘’thousands and tens of thousands upon tens of thousands for the maiden of the brave Alan people’’ instead, and the Armenian king abducts Satenik:
King Artashes mounted his handsome black horse,
And taking out a red leather rope studded with golden rings,
And crossing the river like a sharp-winged eagle,
And throwing his red leather rope studded with golden rings,
Cast it upon the waist of the Alanian maiden,
And this hurt the delicate maiden's waist,
Quickly taking her back to his camp.
Հեծաւ արի արքայն Արտաշէս ի սեաւն գեղեցիկ,
Եւ հանեալ զոսկէօղ շիկափոկ պարանն,
Եւ անցեալ որպէս զարծուի սրաթեւ ընդ գետն,
Եւ ձգեալ զոսկէօղ շիկափոկ պարանն
Ընկէց ի մէջք օրիորդին Ալանաց.
Եւ շատ ցաւեցոյց զմէջք փափուկ օրիորդին,
Արագ հասուցանելով ի բանակն իւր:
Illustration by Zabel Boyajian (Source)
Of course, they married, and had a wedding so big and rich that gold rained on Artashes and pearls on Satenik. The king and queen lived happily ever after and made Armenia peaceful and prosperous, and all we have to remember them are these exciting and poetic passages.
Gospel Book, Minaturist Grigor, 14-15 century (Source)
Many people are familiar the name of Grigor Narekatsi (Գրիգոր Նարեկացի) (c. 950 – 1003/1011), a poet, a monk, a theologian – and the author of one of the most philosophical and confessional poems, Book of Lamentations (Narek). But along with deep and dark soul-searching, Narekatsi has a series of Songs, singing of the beauty and nature around him. I’ve picked ‘’A Birthday Melody’’ (Մեղեդի ծննդյան), as it’s such glorious description of female beauty - Virgin Mary in his case. Reading this, you feel you are observing a joyful Renaissance artwork, painted in deep, vibrant colours, describing her eyes of laughing seas, pomegranate and laurel cheeks, mouth as rose petals and gold, blue and red silk gown…
What I also love about this is Narekatsi’s playful use of alliterations, using the letter ‘ծ’ almost to make us hear the laughter of the morning sea and the woman he celebrates.
Here is a snippet from the modern Eastern Armenian translation, and you can read the full original and Aram Tolegian’s excellent translation here.
Ծավալվել են աչքերը ծով
Առավոտվա ծովի վրա ծիծաղախիտ,
Ինչպես երկու փայլակնաձեւ արեգակներ.
Շողն է նման լուսացնցուղ այգաբացի:
Թափվում էին այտերից վառ՝
Դափնեվարդի ու նռնենու ծաղկաթերթեր.
Գեղաշիտակ իրանից սիրտն էր կարկաչում
Հուզավարար կենսատու սեր:
Կամար կապած թեւերը գիրգ՝
Երգում էր նա ախորժալուր ու գեղգեղուն,
Ելեւէջներն հյուսում իրար.
Շարժվում հանդարտ ու ճեմում էր թիկնեթեկին:
Բերանն երկթերթ, շրթունքներից վարդն էր կաթում.
Լեզվի տավիղն էր քաղցրերգում հուզումնահորդ.
Շողում էին նույն կենսավառ
Սիրով չքնաղ ու գինեթույր
Ծամերն իրենց գիսակներով խոպոպավոր:
Nerses Shnorhali, Poems, 1644 (Source)
Nerses the Gracious or Nerses Shnorhali (Սուրբ Ներսէս Դ. Կլայեցի կամ Ներսէս Շնորհալի) was an incredibly important presence as the Catholicos of Armenia in the 12th century, a poet, a musician, a theologian and a writer.
He is considered the founder of the Cilician school of poetry, and is also famous for his fun and playful riddles for children. There is a very childlike, innocent quality in his hymn I picked – “Morning Light” (Առաւօտ լուսոյ). Its simplicity and music are so enticing; he made the hymn even more interesting by fitting it into the Armenian alphabet – every verse, comprising of 3 lines, starts with the next letter. Here is a short snippet with translation from Anthology of Armenian Poetry. You can read the whole thing here and of course listen to the hymn here.
Առաւօտ լուսոյ,
Արեգակն արդար,
Առ իս լոյս ծագեա:
Բըղխումն ի Հօրէ,
Բըղխեա ի հոգւոյս,
Բան քեզ ի հաճոյս:
Գանձդ ողորմութեան,
Գանձիդ ծածկելոյ
Գըտող զիս արա:
Դուռն ողորմութեան,
Դաւանողիս բաց,
Դասեցո վերնոցն:
Ascending sun, ascending light,
Awakening the morning,
Almighty justice, let dawn light in me.
Born of the Father,
Brighten my soul.
Bring forth the word.
Christ Jesus,
Compassionate,
Concealed treasure.
Doorway of mercy,
Door to the heavens,
Disclose the true light.
Hymnal, Adam and Eve, Constantinople 1678 (Source)
My next poet is Nahapet Kuchak, the bard of Van, our first ashough (minstrel) who lived in the 16th century and changed the course of Armenian poetry dramatically.
His poems are called hairens, which are quatrains with 15 syllables, and talk about love and yearning, homeland and exile.
I picked two of his love hairens, the first one probably being one of his most lyrical and tender works, creating an incredibly vivid image of love.
Ես աչք ու դուն լուս, հոգի՛, առանց լուս աչքըն խաւարի,
Ես ձուկ ու դուն ջուր, հոգի՛, առանց ջուր ձուկըն մեռանի։
Երբ զձուկն ի ջըրէն հանեն ՚ւ ի այլ ջուր ձըգեն, կու ապրի,
Երբ զիս ի քենէ զատեն, քան զմեռնիլն այլ ճար չիլինի։
I am the eye, you are the light, my love. Blind without light is the eye.
I am a fish, the water you, my love. Without water fish must die.
If you pull a fish from the river and throw it in another it will live -
but if I am parted from you, I'll die without hope of reprieve.
This next hairen - poem is wonderfully lyrical and exciting as well, talking about his beloved who he likens to an almond blossom, but he’s also full of earthly desires of sharing some wine and kisses with her too:
Ա՜յ իմ նըշենի ծաղիկ, ծաղկեցար ու դարձար ի նուշ.
Բերանդ է աղուշ մաղուշ, պըռկըներդ է ամրաւ ու նուշ.
Զարախդ որ յափիդ ունիս՝ դու խըմէ՛ որ ասեմ՝ Անո՜ւշ.
Պագնե՜մ զայդ բերնիդ բոլորն որ գինւոյն հոտըն գայ անուշ։
O my almost blossom, you bloomed and became delicious,
Your mouth is honey sweet, your lips rich as almond and dates,
Drink from the cup of wine you hold, that I may say sweet touches sweet.
O I shall kiss all around your mouth, whence comes the fragrance of wine.
Naghash Hovnatan (Source)
Naghash Hovnatan was an incredibly gifted artist and while we know very little about his life (he lived in Nakhichevan in the 17-18th centuries), we know that he was a poet, a musician, a minstrel, a painter and illustrator of manuscripts.
When rereading his works, I came across this playful poem – “Song About the Cat Playing Dead Who the Mice Want to Bury” ( Տաղ ի վերայ սուտ մեռեալ կատուին, զոր մկներն տանին թաղեն).
It’s so rare to read something so funny and different from our medieval poems, so this delightful piece is my final choice. The first verse describes the cat, who plays dead and the mice are celebrating, stealing food and baking bread. Then he moves to the cat’s perspective and in the rest of the poem we hear the cat plotting what it is going to do to the mice when he wakes up from his pretend death (make Karabakh slippers from their skin and drive the rest of Marzvan!). And of course, if you read it aloud, it’s easy to guess that Hovnatan was an ashugh too and these are lyrics to a song. Read an except below and the whole thing here.
Կատուն մեռաւ. ափսոս ու վա՜խ.
Մկներն այսօր խիստ են ուրախ.
Թէ որ յանկարծ վեր կենայ սաղ,
Մկներն կանէ արիւնշաղախ:
«Ես կատու եմ, ոտքս արագ,
Մկանց ես խիստ եմ հակառակ,
Ահա ամենքդ հասարակ,
Զձեզ առնելոց եմ խայտառակ:
Ես կատու եմ՝ մկան եաղի,
Սրտումս դրել եմ դաղի՝
Չարուխ շինեմ Ղարաբաղի,
Ով որ եկել է ինձ թաղի:
Իմ մուշտակս կարմիր նախշուն,
Քուրքչիներ ունեմ .........
Մեր թաւանին մկներն անհուն,
Ցերեկն քուն, գիշերն արթուն:
Մկունք բերին՝ ալիւր, եղ, խին,
Որ հոգոյս համար հաց թխին.
Հիմա կոխեմ ձեզ մէջ ցխին,
Ամենն սեւ անեմ ձեր գլխին»:
By Tato Ayvazyan, AI Director